- ήμερα
- Χρονική μονάδα που αντιστοιχεί στη διάρκεια μιας πλήρους περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της. Για τον προσδιορισμό της χρησιμοποιούνται διάφορα φαινόμενα, που κάνουν αντιληπτή την περιστροφική κίνηση της Γης. Ένα από τα φαινόμενα αυτά είναι και η φαινομενική κίνηση του Ήλιου στην ουράνια σφαίρα. Μπορούμε επομένως να ορίσουμε ότι η η. είναι o χρόνος που παρεμβάλλεται μεταξύ δύο διαδοχικών μεσουρανήσεων του Ήλιου, δηλαδή δύο διαδοχικών άνω διαβάσεων του Ήλιου από τον μεσημβρινό του τόπου της παρατήρησης. Η κίνηση όμως αυτή δεν είναι ομαλή και συνεπώς οι η. δεν έχουν την ίδια χρονική διάρκεια. Για να μην υπάρχει αυτό το μειονέκτημα χρησιμοποιείται ένας πλαστός Ήλιος που θεωρείται ότι κινείται ομαλά, δηλαδή ισοταχώς. Τότε όλες οι η. θα έχουν την ίδια χρονική διάρκεια. Ο πλαστός Ήλιος ονομάζεται μέσος Ήλιος και η η. μέση ηλιακή ημέρα. Όπως είναι ευνόητο, θα υπάρχει πάντοτε διαφορά χρόνου μεταξύ της η. και του αληθινού Ήλιου και της η. του μέσου Ήλιου, δηλαδή μεταξύ της αληθινής ηλιακής η. και της μέσης ηλιακής η. Η διαφορά αυτή ονομάζεται εξίσωση χρόνου και έχει δύο μέγιστες θετικές τιμές: +3,8λ (στις 14 Μαΐου) και +16,4λ (στις 3 Νοεμβρίου) και δύο ελάχιστες αρνητικές –14,4λ (στις 12 Φεβρουαρίου) και –6,4λ (στις 26 Ιουλίου). Επίσης μηδενίζεται στις 16 Απριλίου, στις 14 Ιουνίου, την 1η Σεπτεμβρίου και στις 25 Δεκεμβρίου κάθε έτους.
Για τη μέτρηση του χρόνου χρησιμοποιούμε τις στιγμές κατά τις οποίες ο Ήλιος διέρχεται από τον μεσημβρινό. Μπορούμε λοιπόν να ορίσουμε την η. ως τη χρονική διάρκεια που παρεμβάλλεται μεταξύ δύο διαδοχικών μεσουρανήσεων του Ήλιου στον τόπο της παρατήρησης.
αστρική η. O χρόνος που παρεμβάλλεται μεταξύ δύο διαδοχικών άνω μεσουρανήσεων του εαρινού σημείου γ ή ενός και του αυτού απλανούς αστέρα.
Η αστρική η. –σε σχέση προς την ηλιακή– έχει διάρκεια 23 ώρες 56 λεπτά και 4 δευτερόλεπτα, είναι δηλαδή μικρότερη κατά 3 λεπτά και 56 δευτερόλεπτα. Για τη μέτρηση της αστρικής η. και του αστρικού χρόνου υπάρχουν ειδικά ρολόγια, που ονομάζονται αστρικά και χρησιμοποιούνται μόνο στην αστρονομία για αστρονομικές παρατηρήσεις.
αστρονομική η.Είναι ίση με την ηλιακή, αρχίζει όμως 12 ώρες αργότερα, δηλαδή τη μεσημβρία. Τη χρησιμοποιούσαν μόνο οι αστρονόμοι, για να μη διακόπτεται η ημερομηνία στη μέση της νύχτας, καταργήθηκε όμως από την 1η Ιανουαρίου 1925 και χρησιμοποιείται μόνο για την αρίθμηση των ιουλιανών ημερών.
ιουλιανή η.Χρησιμοποιείται μόνο για τον προσδιορισμό του χρόνου κατά τον οποίο έγινε κάποιο αστρονομικό γεγονός. Ισούται προς μία ηλιακή η. και αρχίζει από τη μεσημβρία. Τo σύστημα αυτό μέτρησης των η. εισηγήθηκε το 1582 o Σκάλιγκερ (Joseph Julius Scaliger) και έχει αρχή του την 1η Ιανουαρίου του έτους 4713 π.Χ., την τελευταία δηλαδή χρονιά που υπήρξε σύμπτωση του ηλιακού, του σεληνιακού και του ρωμαϊκού κύκλου του ινδικτίωνα. Από την ημερομηνία αυτή αρχίζει η αρίθμηση των η. μέχρι το αστρονομικό γεγονός. Έτσι, η έκλειψη του Ήλιου στις 24 Ιανουαρίου 1925 έγινε την ιουλιανή η. 2.424.175. Η ονομασία ιουλιανή δόθηκε από τον Σκάλιγκερ προς τιμήν του πατέρα του Julius Caesar Scaliger και δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση με το ιουλιανό ημερολόγιο.
Η διάρκεια της η. που εξαρτάται από την περιστροφική κίνηση της Γης εμφανίζει μια βραδύτατη προοδευτική αλλοίωση. Αιτία είναι η επιβράδυνση της κίνησης της Γης, που οφείλεται στις παλίρροιες και σε άλλα αίτια διευθέτησης της μάζας της. H διαφορά όμως είναι τόσο μικρή ώστε για αιώνες δεν θα είναι αντιληπτή: ανέρχεται σε λίγα χιλιοστά του δευτερολέπτου κάθε εκατό έτη.
Στο σχήμα αυτό φαίνεται η διαφορά μεταξύ της αστρικής και της ηλιακής ημέρας, η οποία αντιστοιχεί σε δύο διαδοχικές διαβάσεις του Ηλίου από τον μεσημβρινό του τόπου παρατήρησης.
* * *επίρρ. βλ. ήμερος.
Dictionary of Greek. 2013.